गोरसकी मर्यादा
जिनेन्द्र देवने गोरसकी जो विधि कही है उसे अब सुनो । गाय और भेंसको जब दुहते हैं तबसे गोरसकी मर्यादा लेनी चाहिये । दुहनेके एक अंतर्मुहूर्त तक उसमें जीव उत्पन्न नहीं होते । अंतर्मुहूर्त के बाद यदि दूधको ठण्डा रखा जाता है तो उसमें उसी जातिके बहुत संमूर्च्छन जीव उत्पन्न हो जाते हैं । इसलिये दया धारण कर जीव उत्पन्न न हों इसका यत्न करना चाहिये। यत्न यही है कि दूधको दुहनेके तत्काल बाद अग्निके ऊपर रख देना चाहिये । खूब गर्म होनेके बाद उसमें जांमन देना चाहिये । जांमन देनेके समयसे आठ प्रहर गिन लीजिये । आठ प्रहर तक वह दही खाना चाहिये, पश्चात् उसका त्याग कर देना चाहिये । उस मर्यादित दहीमें मथानी डालकर जो स्त्री उसे मथती है उसे मथनेके समय ही पानी डालकर मथना चाहिये । इस विधिसे मथ कर जो तक्र (छांछ) बनाया जाता है वह चार प्रहर तक खानेके योग्य रहता है। मथनेके बाद तक्रमें जल डाल कर यदि बहुत समय तक रखा जाता है तो वह अनछाने जलके समान हो जाता है । इसलिये जो करुणाके धारी भव्यजीव हैं वे दही और तक्रको विचारपूर्वक ही खावें । जो मर्यादाका उल्लंघन कर खाते हैं उन्हें मदिराका दोष लगता है इसमें संशय नहीं है । कितने ही लोग उदरपूर्ति-आजीविकाके लिये दही और छांछको बेचते हैं वे महापापका उपार्जन करते हैं इसमें संशय नहीं है । जो अज्ञानी जन उन बेचनेवालोंसे छांछ और दही लेकर खाते है तथा उससे रसोई बनाते हैं उनके बर्तन भी खराब हो जाते हैं । तात्पर्य यह है कि जो मर्यादा रहित दही और छांछ खाते हैं उनके दोषोंका पार नहीं है । हे व्रतधारी भव्यजनो ! छांछ और दहीकी इस संपूर्ण विधिको सुन कर उसका निश्चय करो । जो क्रिया और व्रतका पालन करते हैं वे दूसरेका छांछ और दही नहीं खाते है । हे भव्यजीवो ! अब जांमनकी सब विधि सुन कर हृदयमें निश्चय करो । जब दूध दुहकर घर लावे उसे उसी समय (छानकर) अग्नि पर चढा देना चाहिये । पश्चात ओंटा कर दूधको नीचे उतार ले और उसमें चांदीका रूपया गर्म कर डाल दे । ऐसा करनेसे दही जम जाता है इसमें संदेह नहीं है । अथवा कपडेमें दहीकी पोटली बाँधे। जब उसमें पानीकी एक भी बूंद न रहे तब उसकी बडी दे कर सुखा ले । उन बडियोंको यत्नपूर्वक रखें । जब दही जमाना हो तब उस बडीको पानीमें घोल कर दूधमें जांमन दे दे । इस प्रकार जांमनकी जो मर्यादा कही गई है उसे दृष्टिमें रखना चाहिये । इस प्रकार गोरसकी मर्यादाका वर्णन पूर्ण हुआ !
********
જિનેન્દ્ર દેવને ગોરસકી જો વિધિ કહી હૈ ઉસે અબ સુનો | ગાય ઔર ભેંસકો જબ દુહતે હૈં તબસે ગોરસકી મર્યાદા લેની ચાહિયે | દુહનેકે એક અંતર્મુહૂર્ત તક ઉસમેં જીવ ઉત્પન્ન નહીં હોતે | અંતર્મુહૂર્ત કે બાદ યદિ દૂધકો ઠણ્ડા રખા જાતા હૈ તો ઉસમેં ઉસી જાતિકે બહુત સંમૂર્ચ્છન જીવ ઉત્પન્ન હો જાતે હૈં | ઇસલિયે દયા ધારણ કર જીવ ઉત્પન્ન ન હોં ઇસકા યત્ન કરના ચાહિયે| યત્ન યહી હૈ કિ દૂધકો દુહનેકે તત્કાલ બાદ અગ્નિકે ઊપર રખ દેના ચાહિયે | ખૂબ ગર્મ હોનેકે બાદ ઉસમેં જાંમન દેના ચાહિયે | જાંમન દેનેકે સમયસે આઠ પ્રહર ગિન લીજિયે | આઠ પ્રહર તક વહ દહી ખાના ચાહિયે, પશ્ચાત્ ઉસકા ત્યાગ કર દેના ચાહિયે | ઉસ મર્યાદિત દહીમેં મથાની ડાલકર જો સ્ત્રી ઉસે મથતી હૈ ઉસે મથનેકે સમય હી પાની ડાલકર મથના ચાહિયે | ઇસ વિધિસે મથ કર જો તક્ર (છાંછ) બનાયા જાતા હૈ વહ ચાર પ્રહર તક ખાનેકે યોગ્ય રહતા હૈ| મથનેકે બાદ તક્રમેં જલ ડાલ કર યદિ બહુત સમય તક રખા જાતા હૈ તો વહ અનછાને જલકે સમાન હો જાતા હૈ | ઇસલિયે જો કરુણાકે ધારી ભવ્યજીવ હૈં વે દહી ઔર તક્રકો વિચારપૂર્વક હી ખાવેં | જો મર્યાદાકા ઉલ્લંઘન કર ખાતે હૈં ઉન્હેં મદિરાકા દોષ લગતા હૈ ઇસમેં સંશય નહીં હૈ | કિતને હી લોગ ઉદરપૂર્તિ-આજીવિકાકે લિયે દહી ઔર છાંછકો બેચતે હૈં વે મહાપાપકા ઉપાર્જન કરતે હૈં ઇસમેં સંશય નહીં હૈ | જો અજ્ઞાની જન ઉન બેચનેવાલોંસે છાંછ ઔર દહી લેકર ખાતે હૈ તથા ઉસસે રસોઈ બનાતે હૈં ઉનકે બર્તન ભી ખરાબ હો જાતે હૈં | તાત્પર્ય યહ હૈ કિ જો મર્યાદા રહિત દહી ઔર છાંછ ખાતે હૈં ઉનકે દોષોંકા પાર નહીં હૈ | હે વ્રતધારી ભવ્યજનો ! છાંછ ઔર દહીકી ઇસ સંપૂર્ણ વિધિકો સુન કર ઉસકા નિશ્ચય કરો | જો ક્રિયા ઔર વ્રતકા પાલન કરતે હૈં વે દૂસરેકા છાંછ ઔર દહી નહીં ખાતે હૈ |હે ભવ્યજીવો ! અબ જાંમનકી સબ વિધિ સુન કર હૃદયમેં નિશ્ચય કરો | જબ દૂધ દુહકર ઘર લાવે ઉસે ઉસી સમય (છાનકર) અગ્નિ પર ચઢા દેના ચાહિયે | પશ્ચાત ઓંટા કર દૂધકો નીચે ઉતાર લે ઔર ઉસમેં ચાંદીકા રૂપયા ગર્મ કર ડાલ દે | ઐસા કરનેસે દહી જમ જાતા હૈ ઇસમેં સંદેહ નહીં હૈ | અથવા કપડેમેં દહીકી પોટલી બાઁધે| જબ ઉસમેં પાનીકી એક ભી બૂંદ ન રહે તબ ઉસકી બડી દે કર સુખા લે | ઉન બડિયોંકો યત્નપૂર્વક રખેં | જબ દહી જમાના હો તબ ઉસ બડીકો પાનીમેં ઘોલ કર દૂધમેં જાંમન દે દે | ઇસ પ્રકાર જાંમનકી જો મર્યાદા કહી ગઈ હૈ ઉસે દૃષ્ટિમેં રખના ચાહિયે | ઇસ પ્રકાર ગોરસકી મર્યાદાકા વર્ણન પૂર્ણ હુઆ !